Gemeenschappen met een hart

Waarom zou je op Sara letten als ze in haar scootmobiel langs tuft? Op het eerste gezicht begeeft de Marokkaanse-Nederlandse zeventiger zich even onzichtbaar als vastberaden door het stadsgewoel. Maar voor een grote groep Syrische vrouwen is Sara het antwoord op een gebed. Voor hen regelt ze zorg, huisvesting, werk en juridische ondersteuning. Maar belangrijker misschien nog wel is dat Sara ze met elkaar in contact brengt. De vrouwen kenden elkaar eerst niet, maar drinken nu regelmatig samen koffie in hun naaiatelier.

Antropoloog Naomi van Stapele leerde Sara kennen toen ze samen met een groep Marokkaans-Nederlandse vrouwen onderzoek deed in de Haagse wijk Escamp. "Sara heeft te maken met ontregelende ervaringen. Ze is gescheiden en wordt gediscrimineerd in de flat waar ze woont. Die ontregeling heeft ze omgezet in hulp aan anderen." 

Tussenruimte

Maar wat zijn ontregelende ervaringen? Van Stapeles collega en onderzoeker Christa Anbeek omschrijft ze als ervaringen die je van je stuk brengen. "Iemand verliezen kan net zo ontregelend zijn als bijvoorbeeld de geboorte van een kind, mantelzorger worden of zelf ziek worden. Kenmerkend voor ontregelende ervaringen is dat het oude vertrouwde leven voorbij is terwijl het nieuwe nog niet is begonnen", legt ze uit. "Je bevindt je in een tussenruimte waarin je de weg niet weet. Wie ben je, als niets meer is zoals het was? Wie zou je kunnen worden en wie kunnen je daarbij helpen?"

Opzoeken, niet fixen

Ontregelende ervaringen zijn vaak het begin van isolement en eenzaamheid, weet Anbeek. "Mensen zijn sociale wezens. Als ze niet meedoen met de samenleving, tast dat de kern aan van wie ze zijn. En het tast ook de samenleving als geheel aan." 

"In onze benadering staan de ontregelende ervaringen centraal. En niet om ze te fixen of er zo snel mogelijk vanaf te zijn, maar om naar de ontregeling, en dus ook naar de eenzaamheid, toe bewegen. Dan is de grote vraag hoe we het risico op eenzaamheid kunnen omzetten in kansen om samen dingen aan te pakken en onze weg te vinden richting levenskunst. Zo komen we uit bij gemeenschappen met een hart."

Moed

"Gemeenschappen met een hart zijn vooral moedige gemeenschappen", vervolgt Anbeek. "Het Franse woord voor ‘hart’ is ‘coeur’. Daaraan verwant is ‘courage’: moed/ lef. Dat heeft ermee te maken dat we ons samen in het niet-weten durven te begeven. Er is moed voor nodig om dat onder ogen te zien. Maar hoe kun je gemeenschappen met lef herkennen? En hoe kun je ze verduurzamen?"

Steunen, niet inperken

Groepen zoals die van Sara zijn helemaal uit beeld bij welzijnswerkers en gemeenten. Van Stapele: "Hoe kunnen we ze ondersteunen als ze geen formele organisatie zijn? En áls we ze steunen, hoe zorgen we dan dat hun onafhankelijkheid en experimenteerruimte behouden blijven, op een manier die bij hen past? Hoe voorkomen we dat een initiatief dat prima werkt omdat het vrij, laagdrempelig en informeel is, te maken krijgt met systeemdruk en key performance indicators? O, ik heb soms echt heimwee naar de tijd toen ik die termen niet kende."

"We moeten de balans vinden tussen zelforganisatie en ondersteuning", vat Anbeek samen. "Dat vereist vertrouwen. Zoek de samenwerking op, maar laat initiatieven ruimte om hun eigen tempo en vorm te bepalen."

Durven falen

Van Stapele maakt in de praktijk mee dat gemeenteambtenaren aarzelen om hun kantoor uit te lopen en dat kopje koffie te gaan drinken met een groep die ze nog niet kennen. Zelf vond ik dat in het begin ook spannend, vertelt ze, "en nog steeds als ik een nieuwe samenwerking op poten zet. Maar gá naar elkaar toe. Praat niet alleen óver maar ook mét je doelgroepen, zonder van tevoren alles in een projectplan vast te binden. Leer deze gemeenschappen met een hart te waarderen, en in hun waarde te laten. Dit vraagt om nieuwe manieren van samenwerken. En trouwens ook om nieuwe voorwaarden voor subsidies."